نماز اهل شریعت ، نماز اهل طریقت

در نماز ، آیه «اهدنا الصّراط المستقیم» ،
«ما را به راه راست هدایت فرما» عبارت
بسیار گویایی است که کمتر به عمق آن
توجه شده است.در این آیه شریفه ، طالب
هدایت ، از خدای تعالی می خواهد تا او
را به راه راست هدایت کند.یعنی او در
مقام کسی ایستاده است که راه را پیدا
نکرده است و از خدای تعالی درخواست
می کند تا او را به راه راست هدایت کند.
او هنوز بیرون از صراط است.از خدای خود
نمی خواهد که او را در راه راست حفظ
کند ، یا او را در راه راست رو به جلو به
حرکت در آورد.بلکه تازه در حال درخواست
هدایت به راه راست است.می خواهد تا
تازه صراط را بیابد و در آن قرار گیرد.این نماز
اهل شریعت است که هنوز آمادگی ورود به
صراط مستقیم را پیدا نکرده اند.
اما نماز اهل طریقت نماز قلبی است.نماز
قلبی عبارت از ذاکر شدن قلب است.تا در
شریعت صرف قرار داشت فقط زبانش ذاکر
بود اما قلبش غافل بود.اینک نماز که عبارت
از یادکرد خدا است به درون قلب او راه یافته
و قلب او در تمام لحظات شبانه روز به یاد
خدا است.نماز قالبی را هم که می خواند
با تمرکز بر نماز قلبی و باطنی که همان ذکر
الله است می خواند.به همین جهت دیگر قلبش
پراکنده و اسیر در خیال اغیار و ماسوی الله نیست.
او به صراط راه یافته است و با دو بال فکر و ذکر
الهی مشغول حرکت در صراط و پرواز در عالم معنا
است.اگر او باز هم نماز می خواند به خاطر تشکر
از خدای خویش است.نیازی به آن ندارد.زیرا او
از قالب گذشته و به قلب راه یافته است.درست
به همین جهت است که وقتی عایشه به رسولخدا(ص)
عرض می کند که مگر خدای تعالی بشارت نداده
است که شما را آمرزیده است.پس چرا اینقدر
نماز می خوانید و خود را به زحمت و ریاضت می اندازید؟
حضرت نمی فرماید که به نماز نیاز دارم.می فرماید :
نباید بنده شکرگزاری باشم؟
باز وقتی خدای تعالی در سوره عنکبوت می فرماید :
«انّ الصّلوة تنهی عن الفحشآء و المنکر و لذکر الله
اکبر»(1) با بالاتر دانستن مقام ذکر الهی از مقام نماز
در حقیقت میان نماز اهل شریعت و نماز اهل طریقت
مرزبندی می کند.نماز کسی را که فقط به ظواهری از
نماز بسنده می کند و هنوز وارد صراط و طریقت نشده
است کم ارزش تر از نماز کسی می داند که نمازش
غرق در ذکر الهی اقامه می شود.در حقیقت ، اهل
شریعت که نمازشان با تفرقه قلبی و پراکندگی درونی
خوانده می شود فقط «نماز می خوانند» ، نماز را
مانند متنی ، قرائت می کنند.اما اهل طریقت که به
مصداق «اقم الصّلوة لذکری»(2) نمازشان غرق در ذکر
قلبی به سرانجام می رسد ، نماز را «اقامه می کنند»
اقامه صلوة که قرآن اینقدر بر آن تاکید دارد به معنای
خواندن نماز به مثابه یک متن نیست.به معنای غرق
شدن در ذکر و یاد الهی است به هنگام نماز است که
فقط با تمسک به حبل الله ذکر الهی و قلبی امکان پذیر
است.بنابراین ، اهل شریعت هرگز نمی توانند بنا بر
منویّات قرآن ، نماز را اقامه کنند.زیرا قلبشان از ذکر
قلبی تهی است و با قلبی پراکنده در یاد اغیار نماز
می خوانند.به همین جهت هم هست که مبحث شکّیّات
از مباحث مهم رساله های عملیّه آقایان فقها است.اما
بر خلاف آنان ، اهل طریقت ، چون از شیخ طریقت تلقین
ذکر قلبی یافته اند و قلبشان به این ذکر انس یافته است
به هنگام نماز غرق در یاد الهی و ذکر الهی است و نمازشان
مصداق «اقم الصّلوة لذکری» است.زیرا در تمام طول مدت
نماز به یاد خدا هستند و در تمام طول نماز مشاهدات
و مکاشفات ریز و درست به تناسب مقامی که از آن
بهره مند هستند دارند.حتا اگر این مکاشفات و مشاهدات
بنا به صلاحدید الهی برای ظاهر آنان تجلی ظاهری
نداشته باشد.پس فقط اینان یعنی اهل طریقت هستند
که می توانند نماز را اقامه کنند.یعنی نماز را با یاد او
شروع و بدون پراکندگی ، با یاد او تمام کنند.

****************
1.عنکبوت/45 :«همانا نماز از فحشا و منکرات باز می دارد
در حالی که ذکر الهی بالاتر و بزرگ تر است.»
2.طه/14 :«نماز را برای یاد من بر پا بدار و اقامه کن.»