بسیاری از مفاهیم اصلی و اصیل دینی به خاطر تسلط فقیهان بر جوامع
مسلمان نشین در پیشینه تاریخی ما و قشریگری آن ها و جلوگیری از طرح رویکردهای دگر
اندیشانه در عرصه دین با حربه های تکفیر و تقتیل و تبعید و ... نارس و فقیر مانده
اند و علم کلام مسلمانان را لاغر و نحیف و ناکارآمد ساخته اند.
یکی از این مفاهیم که ظرفیت و استعداد زیادی برای پژوهش و نوشتن و
نوآوری و حقیقت نگاری دارد مفهوم و اصطلاح «اهل بیت» است.آنچه از دیر باز تا کنون
به وسیله عالمان و فقیهان به جامعه شیعیان دیکته شده است این است که اهل بیت عبارت
از چهارده نفر هستند و دیگری و دیگران را به این دایره راهی نیست.ما در این نوشتار
می خواهیم ببینیم آیا مفهوم و اصطلاح اهل بیت همانگونه است که تا کنون به ما دیکته
شده است یا حقیقت از دیدگاه قرآن و اهل بیت پیامبر(ع) چیز دیگری است که ناگفته و
مغفول مانده است؟
واژه «اهل» در قرآن با ضمایر مختلف و نیز با اسم «بیت» ترکیب شده است.مانند
: «اهله» و «اهلی» و «اهلک» و «اهل البیت».ابتدا ببینیم آیا اهل بیت به چه معنا
است؟آیا فقط به معنای خانواده و خاندان و فرزندان یک پیامبر است یا علاوه بر آن به
معنای گسترده دیگری هم هست که این معنای اصطلاحی عالمان و فقیهان نیز در ظرف آن می
گنجد و همه مومنان حقیقی که وارد حرم امن الهی در عالم نور شده اند عضو آن هستند؟در
برخی از موارد ، این ترکیبات به معنای خانواده ای خاص است.مانند جایی که فرعون و
همسرش به دنبال دایه ای برای شیر دادن به موسی(ع) می گشتند و خواهر وی به آن ها
گفت :
«فقالت هل ادلّکم علی اهل بیت
یکفلونه لکم»(1) ، «پس آن زن گفت : آیا شما را به خانواده ای راهنمایی کنم که او
را برای شما نگهداری کنند؟»
ما در این نوشتار با این موارد کاری نداریم.اما موارد دیگری نیز وجود
دارد که اهل بیت ، به مفهوم اهل بیت خدا و اعضای خانواده الهی یا به هر دو معنا به
صورت توامان به کار رفته است که این همان معنای منظور نظر ما در این نوشتار است.ابتدا
به این معنا توجه می کنیم که خدای تعالی خانه را خانه خود دانسته است و به ابراهیم
دستور داده است که خانه اش را تطهیر کند :
«و اذ بوّأنا لابراهیم مکان
البیت ان لا تشرک بی شیئا و طهّر بیتی للطّآئفین و القآئمین و الرّکّع السّجود»(2)
، «و چون جایگاه خانه را برای ابراهیم روشن کردیم (به او گفتیم) که هیچ چیزی را
شریک من قرار نده و خانه ام را برای طواف کنندگان و نماز گزاران و رکوع و سجود
کنندگان تطهیر و پاکیزه کن!»
پس خانه ، خانه خدا است و همه طواف کنندگان و نمازگزاران و رکوع
کنندگان و سجود کنندگان به اقامت در آن دعوت شده اند و هیچ خانواده و خاندان و فرد
یا افراد خاصی برای اقامت در آن تخصیص داده نشده اند.اگر فرض کنیم که منظور از این
خانه فقط خانه صوری کعبه باشد با در نظر گرفتن اینکه ظاهر ، راه عبور به باطن است
پس این دعوت شدگان به اقامت در خانه الهی ، در حقیقت ، به اقامت در حرم امن الهی
در باطن عالم هستی و به اقامت در ملکوت الهی دعوت شده اند و چون هیچ تخصیص خاصی
نسبت به هیچ فرد و افراد و خاندان خاصی داده نشده است پس همگان به اقامت در خانه
ظاهری و باطنی الهی دعوت شده اند.بنا براین خانه ، خانه خدا است و هر جایی که سخن
از اعضای خانه و «اهل بیت» می شود منظور اعضای خانه خدا و اهل بیت الهی است.مثلا
وقتی که فرشتگان مامور الهی پس از بشارت دادن به همسر ابراهیم(ع) که باردار است با
شگفتی وی روبرو می شوند خطاب به او و ابراهیم(ع) و فرزند یا فرزندانی که در آینده
خواهند داشت می گویند :
«قالوا اتعجبین من امر الله رحمت
الله و برکاته علیکم اهل البیت انّه حمید مجید»(3) ، «گفتند : آیا از امر الهی
شگفت زده می شوید؟رحمت و برکات الهی بر شما اهل این خانه باد که او ستوده و
بزرگوار است.»
که همانگونه که در ادامه این نوشتار خواهیم دید منظور آن است که چون
ابراهیم(ع) پیامبر الهی است و همسرش هم از مومنان به او و خدای یگانه است پس آن ها
از اهل بیت الهی و از اعضای خانه خدا و به اصطلاح امروزین ، عضو باشگاه الهی
هستند.ضمن آنکه در عین حال ، به معنای خانواده و اهل بیت ابراهیم(ع) نیز می باشد.
خدای تعالی در آیات دیگری اصطلاح اهل بیت را بیشتر توضیح می دهد و
تبیین می کند که روشنایی کاملی به مبحث ما می دهد.در جریان طوفان نوح ، وقتی که
پسر نوح(ع) سوار کشتی نمی شود و به کوه پناه می برد و آب در حال ربودن و غرق کردن
او بوده است نوح(ع) خطاب به حضرت الهی عرض می کند :
«و نادی نوح ربّه فقال ربّ انّ ابنی من اهلی و انّ وعدک الحقّ و انت
احکم الحاکمین»(4) ، «و نوح پروردگارش را صدا زد و گفت : پروردگارا ، همانا پسر من
از اهل من است و همانا وعده تو حقّ است و تو بالاترین حکم کنندگان هستی»
این آیه ، به روشنی و به صراحت به ما می گوید که دیدگاه نوح(ع) در
رابطه با موضوع اهلیّت و اهل بیت یک دیدگاه مبتنی بر اصالت پیوندهای خونی بوده
است.یعنی از دیدگاه نوح کسی از اهل بیت محسوب می شده است که از خانواده او بوده
باشد و پیوند خونی با او داشته باشد.اما خدای تعالی با نهیب زدن به وی به اصلاح
دیدگاه او می پردازد و به او تذکّر می دهد که اهلیّت ربطی به پبوندهای خونی ندارد
و اهل بیت مورد نظر او تنها مبتنی بر پیوندهای ایمانی است.یعنی خدای تعالی با
تذکّر به پیامبر خود و نقل این تذکّر برای ما به ما درس می دهد که اهلیّت مورد نظر
او ربطی به پیوندهای خونی ندارد و اهل بیت به کسی گفته نمی شود که از خانواده و از
ذرّیّه آن پیامبر باشد بلکه مبتنی بر پیوندهای ایمانی است و هر کس که در دایره اهل
ایمان داخل شود از اهل بیت الهی و از اهل بیت مورد نظر خدای تعالی و قرآن خواهد
بود :
قال یا نوح انّه لیس من اهلک انّه عمل غیر صالح فلا تسئلن ما لیس لک
به علم انّی اعظک ان تکون من الجاهلین»(5) ، «گفت ای نوح او از اهل تو نیست او عمل
ناشایسته ای است.پس ، از چیزی که نسبت به آن علم و آگاهی نداری از من چیزی
مخواه!همانا من تو را پند می دهم که از جاهلان نباشی»
همانطور که مشاهده می شود خدای تعالی کسانی را که اهلیّت را بر
پیوندهای خونی استوار می کنند و اهل بیت یک پیامبر را فقط کسانی می دانند که پیوند
خونی با آن پیامبر داشته باشند و از ذرّیّه و فرزندان آن پیامبر باشند نادانانی
برمی شمرد که از علم الهی بی بهره هستند.این آیه به صراحت به ما می گوید که اصطلاح
«اهل بیت» در دستگاه فکری خدای تعالی و قرآن به معنای اهل بیت یک پیامبر خاص نیست
که طرح پیوندهای خونی ضروری شود ، بلکه اصطلاح «اهل بیت» در دستگاه فکری خدای
تعالی و قرآن به معنای اهل بیت خدا است و همه مومنان را در بر می گیرد.عبارت :
«انّه عمل غیر صالح» که پسر نوح را که با او پیوند خونی داشته است از دایره اهل
بیت بیرون می اندازد به معنای این است که عبارت : «انّه عمل صالح» هر کسی را که
ایمان آورده است و بر میزان ایمان خود دست به کار اطاعت از امر ونهی الهی شده است
و با پیامبر یا ولیّ خود پیوند ایمانی برقرار کرده است در دایره اهل بیت وارد می
کند.خدای تعالی در جای دیگری این معنا را تثبیت می کند.نوح(ع) از آنجایی در این
اشتباه افتاد که خدای تعالی وقتی شروع به فرستادن عذاب کرد به او امر کرد از هر نر
و مادّه ای یک جفت بردار و «اهلت» را نیز با خود ببر و او از خطاب «اهلت» در این
گمان افتاد که منظور خدای تعالی از «اهلت» ، خانواده او که پیوند خونی با او دارند
هستند :
«حتّی اذا جآء امرنا و فار التّنّور قلنا احمل فیها من کلّ زوجین
اثنین و اهلک»(6) ، «تا آنگاه که امر ما از راه رسید و تنور جوشیدن گرفت به او
گفتیم : از هر نر و مادّه ای یک جفت و نیز "اهل خود" را بردار»
و توجه نکرد که خدای تعالی دو تبصره در این خطاب امری خود زده است که
معنای اهل بیت را روشن می کند :
«و اهلک الّا من سبق علیه القول و من آمن» ، «و اهلت – جز آن کسی که
از پیش حکم در باره اش صادر شده باشد – و مومنان را سوار کشتی کن»
که با تبصره : «الّا من سبق علیه القول» پسر نوح را که با وی پیوند
خونی داشت از دایره اهل بیت و از کشتی بیرون انداخت و با تبصره : «من آمن» کسانی
را که به او ایمان آورده بودند اما با وی پیوند خونی نداشتند در دایره اهل بیت
وارد و سوار بر کشتی کرد.
در تعدادی از آیات قرآن ، خدای تعالی به ما گزارش می دهد که وقتی پس
از دعوت های بسیاری که نتیجه نمی داده است او تصمیم به عذاب قوم خاصی می گرفته است
به پیامبر آن قوم دستور می داده است که به همراه اهلش از میان آن قوم بیرون بروند.در
برخی از این آیات خدای تعالی به ما گزارش می دهد که چون همسر لوط(ع) از زمره
مومنان نبوده است در میان آن معذّبان ، گرفتار عذاب و بنابراین هلاک شده است :
«فاسر "باهلک" بقطع من اللیل و لا یلتفت منکم احد الّا
امرأتک انّه مصیبها ما اصابهم»(7) ، «(ای لوط) پاسی از شب که گذشت "اهلت"
را به جز همسرت بیرون ببر که به او نیز آنچه (از عذاب) که به آن ها برسد می رسد و
هیچیک از شما (به هنگام بیرون رفتن) پشت سرش را نگاه نکند»
«لننجّینّه و "اهله" الّا امرأته کانت من الغابرین ....
انّا منجّوک و "اهلک" الّا امرأتک کانت من الغابرین»(8) ، «ما حتما
او(=لوط) و "اهلش" را جز زنش که در همان جا خواهد ماند نجات می دهیم
.... (ای لوط) ما تو و "اهلت" را جز زنت که در همان جا خواهد ماند نجات
می دهیم»
«فانجیناه و "اهله" الّا امرأته کانت من الغابرین»(9) ، «او
(=لوط) و "اهلش" را جز زنش که در همان جا ماند نجات دادیم»
با توجه به دو مثالی که خدای تعالی از زندگی دو پیامبرش یعنی نوح(ع) و
لوط(ع) می زند و در یکی پسر نوح(ع) و در دیگری زن لوط(ع) را از زمره اهل بیت مورد
نظر خود بیرون می اندازد معلوم می شود نه آنچنانکه اهل سنّت گمان می کنند پیوندهای
سببی مایه اهلیّت و قرار گرفتن زنان یک پیامبر در دایره اهل بیت می شود و نه
آنچنانکه شیعه مصطلح می اندیشد پیوندهای خونی و نسبی ، فرزندان یک پیامبر را در
این دایره وارد می کند.در آیاتی که نقل شد خدای تعالی گزارش می دهد که پیامبر مثلا
فلان قوم را به همراه اهل بیت او نجات دادیم و از نجات کسانی که به او ایمان آورده
بوده اند سخنی به میان نمی آورد.این در حالی است که به یقین ، خدای تعالی آن ها را
هم نجات داده بوده است و اساسا آن پیامبر را برای هدایت و نجات آنان فرستاده بوده
است.پس عدم ذکر نامی از مومنان در گزارش الهی از عملیات نجات بخشیدن آن ها و اکتفا
کردن به ذکر نام اهل بیت ، نشان می دهد که از دیدگاه الهی ، مومنان نیز وارد در
دایره اهل بیت هستند.
با توجه به مطالبی که ارایه دادیم معلوم شد که از دیدگاه خدای تعالی
«اهل بیت» ساختاری دارد که بر اساس ایمان ، و نه پیوندهای نسبی و سببی استوار شده
است.حال برای آنکه این مبحث و این نوشتار ، روشنایی بیشتر و کامل تری پیدا کند
باید ببینیم در دستگاه فکری قرآن ، ایمان چیست و مومن کیست؟ در آیه سوّم از آیة
الکرسی ، خدای تعالی مهم ترین ویژگی مومنان را رسیدن به نورانیّت و خروج از قید
حجاب های ظلمانی که مانع تابش نور الهی به قلب و به وجود سالکان مومن می شود و
ورود آنان به عالم نور بر می شمارد.با این ویژگی ای که برای مومنان تحت ولایت خود
عنوان می کند به صراحت اعلام می کند فقط کسانی که از قید حجاب های ظلمانی رها شده
و وارد عالم نور می شوند «اهل ولایت» و «اهل ایمان» بوده و از«ولایت الهی» و از
«ایمان به خداوند» برخوردار هستند.این آیه به ما نشان می دهد به صرف قبول داشتن
پیامبر و امامان و داشتن علاقه به آن بزرگواران کسی از «اهل ولایت» و از «مومنان»
محسوب نمی شود و مومن مورد نظر خدای تعالی و قرآن کسی است که با سلوک و حرکت عملی
و قلبی از جای خود تکانی بخورد و از حجاب های ظلمانی بیرون آمده و وارد عالم نور
شود.ضمن آنکه وقتی که خدای تعالی شرط قرار گرفتن در دایره اهل ایمان را ورود به
عالم نور قرار می دهد مشخص می شود «ایمان» چیزی جز «شهود نور» نیست :
«الله ولیّ الّذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النّور»(10) ، «خداوند
ولیّ مومنان است و آن ها را از ظلمت ها و تاریکی ها و حجاب های ظلمانی بیرون آورده
و به عالم نور عبور می دهد»
پس ایمان ، عبارت از شهود نور است و مومن کسی است که وارد عالم نور
شده باشد.تنها چنین کسی تحت ولایت خدا و اولیای او قرار دارد و می تواند ادعا کند
که «اهل ولایت» است و ایمان دارد.حال باید ببینیم این نور چیست که تا کسی به شهود
آن بار نیابد از اهل ایمان محسوب نمی شود؟قرآن به ما می گوید این نور ، خود خدا
است :
«الله نور السماوات و الارض»(11) ، «خدا ، نور آسمان ها و زمین است»
پس ، از دیدگاه قرآن ، مومن و اهل ولایت کسی است که به شهود خدا و
حضرت الله بار می یابد.یعنی روش دینداری و دین ورزی وی مبتنی بر کسب نور و شهود
نور است نه پرداختن صرف به رعایت بایدها و نبایدهای شریعت.اینک باید ببینیم چگونه
می شود از این ولایت الهی برخوردار شد تا خدای تعالی به وسیله آن ما را از حجاب
های ظلمانی بیرون آورده و وارد عالم نور کند.خدای تعالی در قرآن راه را به ما نشان
می دهد.به ما می گوید که ولایت خود را از طریق اولیای خود بر مومنانی که به آن
اولیا ایمان آورده باشند و با بیعت با آن ها خود را از ولایت آن ها بهره مند کرده
باشند اعمال می کند.خدای تعالی مهم ترین دلیل ماموریت دادن به پیامبران و فرستادن
کتاب های آسمانی را این بر می شمارد که پیامبران به مدد آن کتاب های آسمانی ، مردم
را از ظلمات بیرون آورده و به عالم نور عبور دهند :
«الر.کتاب انزلناه الیک لتخرج النّاس من الظلمات الی النّور»(12) ،
«الر.(ای محمد)این کتابی است که بر تو فرو فرستادیم تا مردم را از ظلمت ها به نور
عبور دهی»
و لقد ارسلنا موسی بایاتنا ان اخرج قومک من الظلمات الی النّور»(13) ،
«و موسی را با آیات خود فرستادیم (و به او گفتیم) که قومت را از ظلمت ها به نور
عبور بده!»
«هو الّذی ینزّل علی عبده آیات بیّنات لیخرجکم من الظلمات الی
النّور»(14) ، «او کسی است که بر بنده اش آیات روشنی را نازل می کند تا شما را از
ظلمت ها و تاریکی ها به نور عبور دهد»
در این آیات ، وظیفه پیامبران عبور دادن مردم از ظلمت ها به نور بیان
شده است.دو نکته مهم از این آیات برداشت می شود.اول آنکه ، خدای تعالی راه را برای
عموم مردم باز می داند و به همه مردم بشارت می دهد که می توانند به عالم نور وارد
شوند.و دوم آنکه هدف از ارسال رسل و انزال کتب را این می داند که ولیّ الهی هر
دوره و عصری به مدد کتاب آسمانی عصر خود ، مردم عصر خویش را به عالم نور وارد
کند.پس تنها کسی می تواند جانشین و نایب حقیقی و واقعی پیامبران و امامان باشد که
همچون آنان از «دین نوری» بهره مند باشد و خود با عبور به عالم نور و طیّ کردن
مراتب و عوالم متعدّد نوری ، عوالم نوری را در وجود خود به انتها رسانده باشد و
همچون یک راه بلد و یک بلد راه ، راه عبور به عالم نور و سلوک در عوالم متعدّد
نوری را بلد باشد و توان عبور دادن مردم و طالبان نور و شهود نور و شهود خدا را به
عالم نور و خدا و شهود داشته باشد.در آیاتی که آوردیم به روشنی هر چه تمام تر
معلوم است که خدای تعالی دوست می دارد مردم با عبور از قید حجاب های ظلمانی به
عالم نور وارد شوند و او را زیارت کنند.او را ببینند.او را به چشم دل شهود کنند.پس
تنها کسانی که از «دین نوری و شهودی» برخوردارند و هدفشان ورود به عالم نور است و
به این هدف دست می یازند ، خدا را به هدفش از ارسال رسل و انزال کتب رسانده اند و
لبخند رضایت بر لبان او نشانده اند و خدای تعالی از آن ها راضی است.
با جمع میان مطالبی که ارایه کردیم معلوم می شود کسی از «اهل بیت خدا»
محسوب می شود که پیوند ایمانی با اولیای الهی برقرار کرده باشد و چون این ایمان
عبارت از شهود نور است ، این پیوند یک پیوند شهودی است.یعنی کسی که اهل شهود نور و
شهود خدای تعالی است از «اهل بیت» است و چون ایمان ذو مراتب است یعنی از مراتب
مختلف و متفاوتی برخوردار است :
«هو الّذی انزل السّکینة فی قلوب المومنین لیزدادوا ایمانا مع
ایمانهم»(15) ، «او کسی است که آرامش را در قلب های مومنان فرو فرستاد تا ایمانی
بر ایمانشان بیفزایند»
و چون این مراتب و عوالم در
طول هم قرار دارند و سالک برخوردار از مرتبه بالاتر بر سالک مرتبه پایین تر ولایت
دارد بنابراین سالکی که به مقام وصال بار یافته است و مراتب فقر وفنا و مراتب
عوالم نوری را در وجود خود به کمال رسانیده و انسان کامل و عارف کامل شده است بر
همه مراتب و عوالم ولایت دارد و همه تحت ولایت و بهره مند از هدایت او هستند.پس او
به مفهوم کامل تری و بلکه به کامل ترین مفهوم ممکن ، مصداق «اهل بیت» خدا در عصر و
زمانه خود است.این همان مقام قطب در مکتب تصوف است.یعنی از دیدگاه قرآن ، راه
رسیدن به مقام انسان کامل برای همگان و در همه عصرها و دوره ها باز است و انسان
کامل هر عصر از دیدگاه قرآن ، کامل ترین مصداق اهل بیت در آن عصر است.
با توجه به مطالبی که آمد به ویژه نقدی که خدای تعالی بر دیدگاه مبتنی
بر پیوندهای خونی نوح(ع) زد و اصطلاح اهل بیت را بر ساختاری مبتنی بر پیوندهای
ایمانی استوار کرد معلوم می شود که هر جایی از جمله حدیث شریف ثقلین(16) که پیامبر
اکرم(ص) از عترت و اهل بیت خود سخن رانده اند
منظورشان کس یا کسانی بوده است که به مدد ایمان و شهود نور و شهود خدای
تعالی در زمره عترت و اهل بیت در آمده اند و اگر در برخی از روایات از یازده تن از
فرزندان خود نام برده است به این دلیل بوده است که به مدد علم الهی می دانسته است
که آن بزرگواران با دستیابی به مقام فناء در نور مطلق و با برقراری محکم ترین
پیوند ایمانی و شهودی با او از زمره «اهل بیت خدا» قرار می گیرند.در غیر این صورت
اگر بخواهیم چنین قایل شویم که پیامبر اکرم(ص) حتا نیم نگاهی به پیوندهای خونی
داشته اند لازم می آید از هشدار الهی به نوح(ع) که آیه اش بر قلب مبارک خود او
نازل شده بوده است تخطّی فرموده باشد و خود را در معرض نقد و انتقاد الهی قرار
داده باشد که این نقیصه از ساحت مقدّس او دور است.
بنابر مطالبی که عنوان شد وقتی که پیامبر(ص) در حدیث ثقلین به امّت
خود بشارت می دهد که دو چیز گرانبها یعنی قرآن و اهل بیت خود را در میان شما به
یادگار می گذارم و این دو از هم جدا نمی شوند تا بر لب حوض کوثر در بهشت به من
ملحق شوند منظور مبارکشان فقط فرزندان صوری خود نبوده است بلکه منظورشان فرزندان
معنوی شان یعنی کسانی بوده است که با ورود به عالم نور و به کمال رساندن عوالم
نوری در وجود خویش مراتب نور را در وجود مبارکشان کامل می کنند و فرزندان و ذرّیّه
صوری ایشان نیز از آن جهت که با سلوک و ریاضت و زحمت کشیدن به این مقام بار یافته اند در زمره «اهل
بیت پیامبر» و «اهل بیت خدا» نام برده شده اند.به عبارت دیگر ، اهل بیت پیامبر ،
جزیی از «اهل بیت خدا» هستند نه تمام آن.هیچ تعبیر دیگری وجود ندارد.زیرا آنگاه که
رسول اکرم(ص) ذرّیّه خود را یک به یک به عنوان «اهل بیت» الهی نام می بردند به علم
و اشاره الهی می دانسته اند که یازدهمین نفر از ذرّیّه عزیز ایشان به غیبتی طولانی
مدّت تشریف می برند.پس چگونه فرمودند که عترت و اهل بیتم را میان شما به یادگار می
گذارم و چگونه فرمودند که میان قرآن و عترت و اهل بیتم فاصله و جدایی نمی
افتد؟اینک در عصر غیبت میان امت و امامشان و میان قرآنی که در اختیار امت است و
امامی که باید با حضور در میان آنان ، آن قرآن را برایشان مایه هدایت و عبور از
ظلمات به نور قرار دهد فاصله افتاده است و اگر اصطلاح «اهل بیت» آنچنان که در
تفسیر سنّتی از آن یاد می شود فقط دلالت بر اهل بیت پیامبر داشت نه اهل بیت خدا ،
باید کلام پیامبر اکرم(ص) که در حدیث ثقلین فرمود این دو هرگز از هم جدا نمی شوند
نقض شود و این از ساحت الهی ایشان به دور است.بنابراین ، این استدلال نیز به نوبه
خود به ما نشان می دهد که منظور ایشان از عترت و اهل بیت ، فقط ذرّیّه ایشان نبوده
است و ایشان هیچگونه انحصاری را در نظر نگرفته اند و نعوذ بالله بر خلاف دیدگاه و
دستگاه فکری الهی در قرآن عمل نکرده اند که خود ، قرآن مجسم و تجسم عینی قرآن بوده
اند.در دیدگاه سنّتی ، وقتی که متولّیان دین سنّتی با این پرسش روبرو می شوند که
در عصر غیبت ما چگونه از فیض الهی و از هدایت الهی بهره مند شویم با یک استدلال
ناپخته و غیر منطقی اینگونه پاسخ می دهند که فیض الهی ایشان مانند فیضی که از
آفتاب نهان در پشت ابرها به زمین می رسد به شیعیانش می رسد.اما اگر اینگونه است پس
چرا خود ایشان برای کسب علم به سراغ بهترین عالمان و اساتید زمانه خود می روند؟چرا
از حضرت(عج) کسب فیض و کسب علم نمی کنند؟نیکو چنین است که اگر استدلالشان صحیح است
، خود نیز در خانه هایشان بنشینند و با دعا و ندبه و عجز و لابه از حضرت بخواهند
که به ایشان ادبیات عرب و فقه و اصول و ... بیاموزد.درست همانگونه که به مقلّدان و
پیروان خود می گویند که اگر دعا کنید و به حضرت توسّل بجویید فیض ایشان به شما می
رسد و شما را از راه دور و از پس پرده غیبت هدایت می کند.کسب علوم ظاهری ادبیات
عرب و فقه و اصول و ... واجب تر است یا دریافت قلبی هدایت الهی و ورود به عالم نور
و شهود نور الهی و شهود حضرت الله که هدف از ارسال رسل و انزال کتب بوده است؟وقتی طلاب
و عالمان و فقیهان برای کسب این علوم ظاهری نه منتظر ظهور حضرت می مانند و نه توان
کسب فیض علوم صوری را از پس پرده غیب از ایشان دارند پس چگونه توقع دارند و به
مقلّدان خود می آموزند که امر فوق العاده مهم تر و بلکه مهم ترین امر یعنی امر
هدایت قلبی و ورود به عالم نور و شهود حضرت الله را یا از پس پرده غیبت حضرت(عج)
کسب کنند یا منتظر ظهور ایشان بمانند؟نزدیک دوازده قرن است که شیعیانی که دین صوری
این آقایان را به عنوان دین الهی پذیرفته اند و به دستورات آن ها عمل کرده اند و
مقلّد اینان بوده اند مرده اند و حضرت(عج) را به دلیل آنکه ظهور نکرده اند زیارت
نکرده اند یا حضرت(عج) از پس پرده غیب اینان را هدایت نکرده اند. وقتی عالمان و
فقیهان خود را مظهر و مصداق علوم ظاهری منتسب به اهل بیت و محق به صدور فتوا و
سخنرانی و نوشتن و ... می دانند در حقیقت پذیرفته اند که میان امام و امتش فاصله و
جدایی افتاده است و خود را موظف به پر کردن این فاصله می دانند.پس در این فاصله ای
که میان امت و امامش افتاده است چه کسی باید فاصله معرفتی و هدایتی میان آن ها را
تا وقت ظهور پر کند و مردم را از ظلمات به نور عبور دهد و خدای تعالی را به هدفش
از ارسال پیامبر اکرم(ص) و نازل کردن قرآن برساند؟
مرحوم آیت الله حسینی طهرانی در این باره چنین نگاشته است :
«امّا پاسخ إشكال اوّل
اينست كه: درست است كه امام زمان عجَّل اللهُ تعالَي فرجَه الشّريف
زنده و حاضر و ناظر به همۀ اعمال است، و طبق عقيده و ايمان شيعه، داراي
ولايت كلّيّۀ الهيّه است، و تكويناً و تشريعاً در مصدر ولايت و آبشخوار احكام
و جريان امور مي‌باشد؛ ولي آيا اين اعتقاد و عقيده بايد راه ما را به استاد
ببندد ؟! و بدون هيچ دستور و تبعيّتي از ارشادات او در راه سير و سلوك خود
به مقصد برسيم ؟! و فقط و فقط از امام زمان كه غائب از نظر ماست و به
صورت ظاهر هم به او دسترسي نداريم استمداد نمائيم ؟!
چرا ما در سائر امور اين كار را نمي‌كنيم
؟! چرا در خواندن حديث و تفسير و فقه و اصول و تمام علوم شرعيّه از حكمت و
اخلاق دنبال استاد مي رويم و بهترين و عالي‌ترين استاد ذي فنّ را
اختيار مي‌نمائيم، و سالهاي سال بلكه يك عمر در تحت تعليم و تدريس او بسر
مي بريم ؟!
اگر وجود امام زمان ما را از استاد بي‌نياز
مي كند، چرا در اين علوم بي‌نياز نمي‌كند ؟ شما كه معتقديد و ادّعا مي‌كنيد:
امام زمان به تمام جهان و جهانيان و جميع علوم و أسرار و به غيب ملك و
ملكوت احاطۀ علميّه بلكه احاطۀ وجوديّه دارد، چرا در اينگونه از علوم وي را
فاقد احاطه مي‌پنداريد ؟! آنگاه با هزاران رنج و شكنجه و سفرهاي طولاني به
نجف اشرف، و زندگي هاي سادۀ خرد كننده، و گذراندن ساليان متمادي در گرماي
سوزان نجف، و تنفّس عَجِّه‌ها و بادهاي مسموم كه طبقات رَمْل و ماسۀ بادي
را از زمين بر مي دارد و بر روي هوا حمل مي كند و آسمان را غبار آلود و مانند
شب سياه تاريك مي‌نمايد، و با زندگي در سرداب هاي عميق چهل پلّه‌اي و بيست
و پنج پلّه‌اي و دوازده پلّه‌اي بسر مي بريد و تحصيل علم مي‌كنيد تا متخصّص
و مجتهد و فيلسوف و مفسّر و محدّث و اديب بارع گرديد ؟!
شما در خانه‌هاي خود بنشينيد و از راه
توسّل به امام زمان كسب اينگونه علوم را بنمائيد! بسيار بهتر و ساده‌تر و
آسانتر است. آيا علوم باطنيّه و عقائد و معارف و اخلاق، و كريوه‌هاي صعب
العبور عالم توحيد، و نشان دادن منجيات و مهلكات راه و ارائۀ طرق تسويلات
شيطانيّه و كيفيّت تخلّص از آن، و شناخت حقيقت ولايت و درجات و مراتب
توحيد در ذات و اسم و صفت و فعل و أمثالها مهم‌تر است، يا خواندن صرف و نحو
و ادبيّات و فقه و تفسير و حكمت؟! همه مي گوئيد: آنها مهم‌تر است، زيرا تمام
سعادت و تمام شقاوت انسان به آنها وابسته است.
در اينصورت مي‌پرسيم: چگونه از امام زمان،
كار در اين امور غير مهمّه و اين علوم ظاهري و سطحي بر نمي‌آيد، و براي آن
شما مدرسه‌ها و مسجدها و كتابخانه‌ها مي‌سازيد و رنج سفرهاي خطيره را بر خود مي‌كشيد،
و امّا از او در آن امور أهمّ و أدَقّ و أعظم كار ساخته است، و بدون هيچ سبب
و وسيله‌اي شما بدان فائز مي گرديد! هيچ چاره‌اي نداريد كه يا بايد بگوئيد:
در هر دو جا كاري از امام زمان ساخته نيست، و يا در هر دو جا ساخته است ؟!
امّا حلّ مسأله اينست كه: همۀ امور
و شؤون بدست مبارك اوست، ولي اين امر، سنّت اسباب را تعطيل نمي‌كند؛
همچنانكه همۀ امور بدست خداست و اين مستلزم تعطيل سلسلۀ اسباب و مسبّبات
نيست. زيرا خود اسباب و مسبّبات هم تحت احاطۀ گستردۀ عالم توحيد و ولايت
است. دنبال علم رفتن چه در امور ظاهريّۀ فقهيّه و چه در امور باطنيّۀ
وجدانيّه، هر دو تحت احاطۀ تكوينيّه و تشريعيّه مي‌باشند.
عليهذا دنبال استاد رفتن، و در تحت سيطره و
تربيت وي درآمدن، نه آنكه منافاتي با ولايت آن حضرت ندارد، بلكه مؤيّد و
ممدّ و امضا كنندۀ آن نهج و آن طريقۀ نزول نور از عالم توحيد به اين عالم
است.
اگر بي‌نياز بودن از استاد در علوم
معرفتي با منطق شما تمام بود، لازم بود در جميع صنايع و حِرَف از نجّاري و
بنّائي و پزشكي و دارو سازي و معدن‌شناسي و سائر علوم طبيعي، مردم به
دنبال استاد نروند، و با توجّه به حيطۀ عظيمۀ ولائيّۀ امام زمان رفع
مشاكل خود را بنمايند. آيا هيچ انساني حتّي وحشي‌هاي جنگل، بدين سخن ملتزم
مي‌شوند و مي توانند آنرا برنامۀ زندگي خود قرار دهند ؟!»(17)
پس همانگونه که ملاحظه می شود متولیان دین سنّتی که تفسیر انحصار
گرایانه ای از مفهوم و مصداق «اهل بیت» ارایه می دهند و آن را منحصر در «اهل بیت
پیامبر» می کنند در یک تنگنای خلاصی ناپذیری گیر می کنند که هیچ راه نجاتی مگر با
پذیرش دیدگاه قرآن و شکستن انحصار در زمینه سلسله هادیان و مصادیق اهل بیت ندارند
و تنها با پذیرش اینکه منظور از «اهل بیت» ، اهل بیت خدا است نه فقط اهل بیت
پیامبر و پذیرش اینکه هر کسی که وارد عالم نور شود و مراتب نور را در وجود خویش
کامل کند مصداق «اهل بیت خدا» در عصر خویش است و می تواند به اذن الله تعالی به
دستگیری از مردم و ارشاد و هدایت آنان بپردازد مشکلی را که در آن گرفتار آمده اند
حلّ می شود.بنابراین ، قطب که روش دینداری اش روشی شهودی است و تمام مراتب فقر و
فنا را که عبارت از همان مراتب نوری موجود در عوالم هستی است در وجود خویش به
منتهای کمال ممکن رسانده است ، مصداق «اهل بیت خدا» در عصر خویش است.
چیزی که استدلال های ما را در انحصار شکنی از مصادیق اهل بیت ، قوّت
بیشتری می بخشد مسئله شخص سلمان پارسی است.زیرا پیامبر(ص) فرمود : «....سلمان بحر
لا ینزف و کنز لا ینفد.سلمان منّا اهل البیت.سلسل یمنح الحکمة و یوتی البرهان»(18)
، «....سلمان دریایی است که نمی خشکد و گنجی است که پایان نمی یابد.سلمان از زمره
ما اهل بیت است.او آبشار و چشمه ای است که حکمت را جاری می کند و دلیل روشن می
آورد.»
در این روایت که شیعه و سنّی آن را نقل کرده اند و مورد قبول همگان
است ، پیامبر اکرم(ص) به روشنی و صراحت هر چه تمام تر تفسیر خود را از اصطلاح اهل
بیت ارایه می دهند و نشان می دهند که مطابق با دیدگاه قرآن منظورشان از اهل بیت ،«اهل
بیت خدا» است نه صرفا«اهل بیت پیامبر».زیرا سلمان پارسی پیوند خونی با پیامبر
اکرم(ص) نداشت و تنها با تربیت تحت ولایت علی(ع) و ورود به عالم نور و رسیدن به
عوالم عالیه نوری و با برقراری پیوند ایمانی و شهودی ، در جمع «اهل بیت الهی» وارد
شد.او وارد خانواده بزرگ «اهل بیت خدا» شد.خانواده ای که «اهل بیت پیامبر» هم جزیی
از کلّیّت آن و البته سرآمدان و پیشقراولان آن در امت اسلام بوده اند.در روایت
دیگری ، امام باقر(ع) خطاب به کسی که در باره سلمان اظهار نظری کرده بوده و او را
سلمان پارسی نامیده بوده است می فرماید :
«مه!لا تقولوا سلمان الفارسی و لکن قولوا سلمان المحمّدی.ذلک رجل منّا
اهل البیت»(19) ، «ساکت شو!سلمان پارسی نگویید بلکه سلمان محمدی بگویید. بخاطر
آنکه وی یکی از زمره ما اهل بیت است.»
و به این وسیله ، «اهل بیت» را در معنای «اهل بیت خدا» و نه «اهل بیت
پیامبر» به کار برده اند.زیرا همانطور که گفتیم سلمان پارسی پیوند خونی با نبی
اکرم(ص) و اهل بیت او(ع) نداشته است.در روایت عجیب دیگری ، حضرت علی(ع) خطاب به
ابوذر که معجزه و کرامتی از سلمان دیده بوده و به آن واسطه تعجب کرده بوده است می
گوید :
«انّ سلمان باب الله فی الارض.من عرفه کان مومنا و من انکره کان
کافرا.و انّ سلمان منّا اهل البیت»(20) ،«همانا سلمان درب الهی بر روی زمین است.
کسی که او را بشناسد مومن و کسی که او را انکار کند کافر است.همانا سلمان از زمره
ما اهل بیت است.»
در این روایت بی نظیر ، علاوه بر آنکه حضرت علی(ع) هم اهل بیت را در
معنای گسترده «اهل بیت خدا» و نه در معنای محدود و منحصر کننده «اهل بیت پیامبر»
به کار برده است ، موارد خیلی مهم دیگری نیز مطرح است.یکی آنکه حضرت(ع) سلمان را
«باب الله فی الارض» یعنی «درب الهی و خدایی بر روی زمین» نامیده است که اگر کسی
او را انکار کند و از درب وجود او وارد نشود و دینش را از او کسب نکند کافر ، و
فقط کسی که او را بشناسد و از درب وجود او وارد دین شود و دینش را از او کسب کند
مومن است.این دقیقا مقام قطب در عالم هستی و در عصر غیبت است که صوفیه به تبیین آن
پرداخته اند.قطب می تواند حداقل ، سلمان عصر خویش باشد.بنابراین بر اساس روایت
بالا می توانیم بگوییم در عصر غیبت همه موظف هستند دین خود را از قطب عصر خویش
دریافت کنند و با بیعت با او به او ، و از طریق او به خدا ایمان بیاورند.زیرا او
نیز مانند سلمان ، «باب الله فی الارض» در عصر خویش و ملاک کفر و ایمان است.به کارگیری
فعل «عرف» که دلالت بر وجوب کسب عرفان می کند استدلال ما را تثبیت می کند.زیرا در
میان فرقه های مختلف درون دینی اسلام ، تنها این صوفیه هستند که روش دینداری آن ها
کسب معرفت و عرفان نسبت به ذات اقدس الهی است و قطب در چنین مکتبی تربیت می شود و
رشد می کند.زیرا اگر اهل بیت پیامبر(ع) سلمان را مثال آورده اند به خاطر آن بوده
است که انحصار شکنی کنند و دایره اهل بیت را از دایره محدود «اهل بیت پیامبر» به
دایره نامحدود «اهل بیت خدا» وسعت دهند.سلمان را مثال آورده اند تا دلیلی عقلی و
نقلی در اختیار اهل الله و طالبان سلوک راه خدا قرار دهند تا آن ها بدانند که
دیگران یعنی اقطاب و مشایخ صوفیه نیز می توانند به عالی ترین مقام انسانی و به
مقام انسان کامل بار یابند و باب الله و ملاک و ترازوی تعیین ایمان و کفر و مومن و
کافر شوند.روایات در این باب بسیار است که به همین میزان کفایت می کنیم.
آیات دیگری نیز موجود است که معنا و موضوع مورد نظر این نوشتار را
استحکام می بخشد.مثلا خدای تعالی در جای دیگری وقتی می خواهد بیان فرماید که نوح
را از آن طوفان نجات بخشیده است می گوید :
«و نجّیناه و اهله من الکرب العظیم»(21) ، «و او و "اهلش"
را از اندوه بزرگ نجات بخشیدیم»
در این آیه ، خدای تعالی می فرماید «اهل بیت» نوح را نجات داده است و از
مومنان به او نامی نمی برد.در حالی که در آیاتی که پیش از این در زمینه طوفان نوح
نقل کردیم خدای تعالی مومنان را هم نام برده بود.با جمع میان این آیات ، معلوم می
شود که مومنان هم داخل در دایره «اهل بیت» مورد نظر خدا هستند که در اینجا با ذکر
اهل بیت و عدم ذکر نام آن ها ، اینان را هم داخل در دایره آنان می داند.به ویژه
آنکه چند آیه پس از این آیه با مومن نامیدن نوح و از زمره مومنان دانستن او به
صراحت بر اصالت پیوندهای ایمانی ، و مجازی و مهم نبودن پیوندهای خونی پای می فشارد
و معنای مورد نظر خود را از اهل بیت و دایره وسیع آن به همگان ارایه می دهد :
«انّه من عبادنا المومنین»(22) ، «او از زمره بندگان مومن ما بود»
ضمن آنکه دسته ای از روایات نیز موجود است که با تفسیر آیاتی از قرآن
، دایره «اهل بیت» را از «اهل بیت پیامبر» به «اهل بیت خدا» وسعت می بخشد و دیگران
را نیز در دایره «اهل بیت خدا» وارد می کند :
«عن ابی عبیده عن ابی جعفر(ع) قال : من احبّنا فهو منّا اهل البیت.قلت
: جعلت فداک ، منکم؟ قال : منّا والله.أ ما سمعت قول ابراهیم(ع) : من تبعنی فانّه
منّی»(23) ، «از ابی عبیده از ابو جعفر(ع) : هر کس که ما را دوست بدارد از زمره ما
اهل بیت است.گفتم :فدایتان شوم ، از زمره شما؟ گفت : به خدای سوگند که از ما
است.آیا سخن ابراهیم را نشنیده ای (که گفت) : هر کس که از من پیروی کند از من
است؟»
در این روایت هم حضرت(ع) دایره اهل بیت را از اهل بیت پیامبر به اهل
بیت خدا وسعت می بخشد.البته ما نباید تصور کنیم که منظور از کسی که به ما محبّت
دارد کسی است که به «اهل بیت پیامبر» علاقمند باشد.آنچنان که اینک در میان شیعیان
مصطلح رایج است.بلکه منظور کسانی هستند که شیوه دینداری و دین ورزی آن ها مبتنی بر
«محبّت» باشد.زیرا فقط این نوع از «محبّت» است که دیندار را آنگونه که امام(ع) در
پایان روایت از زبان ابراهیم(ع) نقل فرمود به تبعیّت و پیروی از «اهل بیت پیامبر»
هدایت و راهنمایی می کند.همانطور که می دانیم در میان گروه ها و فرقه های مختلف
مسلمانان فقط این صوفیه هستند که روش دینداری آن ها مبتنی بر «محبّت» و «عشق» است.خدای
تعالی در آیات دیگری نیز بر اصالت پیوندهای ایمانی تاکید فرموده است که اصطلاح اهل
بیت را از اهل بیت پیامبر به اهل بیت خدا وسعت می بخشد :
«انّ اولی النّاس بابراهیم للّذین اتّبعوه و هذا النّبیّ و الّذین
آمنوا»(24) ، «همانا نزدیک ترین مردم به ابراهیم قطعا کسانی هستند که از او پیروی
کردند و نیز این پیامبر و مومنان هستند.»
اینکه در آیات و روایات ، تصریح شده است که باید به اولیا محبت داشت و
عشق ورزید و از آنان پیروی کرد همانطور که در بالا گفتیم به این معنا نیست که به
آن ها علاقمند باشیم و فقط در فروع دین مانند چگونه نماز خواندن و چگونه روزه
گرفتن و نمک خوردن پیش از غذا و پرداخت خمس و زکات و رعایت مستحبات و مکروهات و ... از آن ها پیروی
کنیم.بلکه باید در اصول دین و اصول دینداری از آن ها پیروی کنیم.پیامبر و اهل بیت
او پشمینه پوش بوده اند.یعنی دینداری آنان بر اساس ریاضت دادن به تن و مشقت و زحمت
دادن به نفس استوار بوده است.جز صوفیّه کدامیک از مسلمانان پشمینه پوش بوده و اهل
ریاضت های شاقّ و سخت بوده اند و هستند؟ذکر مورد نظر قرآن و پیامبر و اهل بیت او
«ذکر قلبی» است و تصریح فرموده اند که ذکر لسانی از جمله نماز که از مصادیق ذکر
لسانی است بدون «ذکر قلبی» ارزش تاثیر گزار و تربیت کننده ندارد و منشأ تاثیر
نیست.جز صوفیه چه کسانی و چه گروهی از مسلمانان ، «ذکر قلبی» در اختیار دارند و به
مدد آن ، دریچه قلب را به ملکوت الهی باز می کنند؟دین مورد نظر قرآن و پیامبر(ص) و
اهل بیت او(ع) «دین نوری و شهودی» است.دین عبور از حجاب های ظلمانی به عالم و
عوالم نوری است.دین شهود الله است.جز صوفیه روش دینداری و دین ورزی کدامیک از
مسلمانان مبتنی بر کسب نور ، و رویت و شهود است؟ رویکرد قرآن و پیامبر و اهل بیت
او به دین رویکردی باطن گرایانه است و ظاهر دین را وسیله عبور به باطن قرار می
دهند.جز صوفیه کدامیک از مسلمانان رویکردی باطن گرایانه به دین دارند؟هدف پیامبر و
اهل بیت او ، لقاءالله و فناء فی الله بوده و هست.جز صوفیه کدامیک از مسلمانان ،
از دین و دینداری و دین ورزی چنین هدف متعالی ای دارند؟روش تربیتی قرآن و
پیامبر(ص) و اهل بیت او(ع) روشی مبتنی بر تسلیم شدن به یک پیر و مرشد و رهبر معنوی
باطن گرا است.جز صوفیه کدامیک از مسلمانان چنین روش تربیتی ای دارند؟جز صوفیه
کدامیک از مسلمانان از مفاهیم و اصطلاحات مشترک با قرآن و اهل بیت(ع) در دستگاه
فکری خود بهره می برند؟(25)پس فقط صوفیّه می توانند مدعی راستین تشیع و پیروی و
تبعیّت از قرآن و پیامبر و اهل بیت او باشند و با تربیت سالکان صادق و خالص آنان
را به مقامات عالیه انسانی برسانند و به اذن الله تعالی ، اقطاب را به جوامع بشری
معرفی کنند.
یکی از مواردی که باید در علم کلام به آن پرداخته شود این است که مفاد
آیاتی که در شأن کس یا کسانی نازل شده است اختصاص به آن ها ندارد و فرا شخصی و فرا
خاندانی است.دلایل قرآنی و عقلی و نقلی زیادی برای این ادّعا در اختیار داریم که
ما برای پرهیز از اطاله کلام تنها به دلایل قرآنی می پردازیم :
قرآن کتاب ناس و کتاب مردم
است و برای هدایت همه مردم آمده است :
«شهر رمضان الّذی انزل فیه القرآن هدی للنّاس»(26) ، «ماه رمضان ،
ماهی است که قرآن که مایه هدایت مردم است در آن نازل شده است»
و مایه بشارت به همه مومنان است نه گروهی از آن ها.به همه مومنان
شایسته کاری که به دنبال محکم ترین و استوارترین چیزها هستند بشارت می دهد که
پاداش بزرگی خواهند داشت :
«انّ هذا القرآن یهدی للّتی هی اقوم و یبشّر المومنین الّذین یعملون
الصّالحات انّ لهم اجرا کبیرا»(27) ، «همانا این قرآن به چیزی که استوارترین است
هدایت می کند و به مومنانی که کارهای شایسته انجام می دهند بشارت می دهد که پاداش
بزرگی خواهند داشت»
چه چیزی استوارتر از مقام فناء فی الله و فناء در خدایی است که این
قرآن را فرو فرستاده است؟و چه پاداشی بزرگ تر و با ارزش تر از لقاء الله و شهود و
رویت خداوند است؟پس جایگاهی را که اهل بیت پیامبر به آن رسیده اند قرآن بشارت
رسیدن به آن را به همه مومنان داده است.
خدای تعالی می فرماید هر که را بخواهد هدایت می کند و هیچ قید و تبصره
ای برای شخص یا خاندان خاصی قایل نشده است :
«و لکنّ الله یهدی من یشآء»(28) ، «و اما خدا هر که را که بخواهد
هدایت می کند»
«ذلک هدی الله یهدی به من یشآء من عباده»(29) ، «آن ، هدایتی الهی است
که خدا هر کدام از بندگانش را که بخواهد به وسیله آن هدایت می کند»
خدای تعالی می فرماید هر که را که بخواهد پاک و تطهیر می کند : «ما
یرید الله لیجعل علیکم من حرج و لکن یرید لیطهّرکم و لیتمّ نعمته علیکم»(30) ،
«خداوند نمی خواهد شما را گرفتار دشواری کند و اما می خواهد شما را پاک و تطهیر
کرده و نعمتش را بر شما تمام کند»
خدای تعالی اسماء و صفات خود را به نوع آدمی آموخته است نه به شخص یا
خاندان خاصی و از روح خود در نوع آدمی دمیده است نه در شخص یا خاندان خاصی.فرشتگان
به امر الهی بر نوع آدمی سجده کردند نه بر شخص یا خاندان خاصی.انحصاری در کار نیست
:
«و علّم آدم الاسمآء کلّها»(31) ، «و همه اسم های خود را به آدم تعلیم
کرد»
«فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین»(32) ، «وقتی او را
کامل کردم و از روح خود در او دمیدم به او سجده کنید»
با این مقدمه ای که آوردیم اینک به بررسی آیه مورد بحث این نوشتار
یعنی آیه تطهیر می پردازیم :
«انّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا»(33)
، «جز این نیست که خدا اراده کرده است تا پلیدی را از وجود شما اهل بیت بیرون ببرد
و شما را پاک و تطهیر کند»
گفته می شود که این آیه در شأن رسولخدا(ص) و علی و فاطمه و حسنین(ع)
نازل شده است.اما متکلمان شیعی می گویند که این آیه شامل حال همه امامان از اهل
بیت پیامبر می شود و همه را در بر می گیرد.بنابراین اولین انحصار شکنی را بر خلاف
مصادیق شأن نزول آیه ، خود متکلمان شیعی ارایه داده اند.اما در باره این آیه باید
گفت این آیه حتا اگر بر همه اهل بیت پیامبر هم دلالت داشته باشد برای ایشان معنای
ایجابی دارد اما برای دیگران معنای سلبی ندارد.به عبارت دیگر ، خدای تعالی در این
آیه شریفه وعده می دهد که ایشان را از پلیدی ها پاک می کند اما نمی گوید که دیگران
را پاک نمی کند.تازه این در صورتی است که اهل بیت را در این آیه به معنای اهل بیت
پیامبر بگیریم.زیرا پیش از این نشان دادیم که در دستگاه فکری قرآن ، پیوندهای خونی
هیچ جایگاهی ندارد و اصالت با پیوندهای ایمانی است.متکلّمان شیعی از«انّما»یی که
در ابتدای آیه آمده است و در زبان عربی دلالت بر انحصار معنا در کسی یا چیزی می
کند خواسته اند بر خلاف دستگاه فکری و اعتقادی قرآن و اهل بیت پیامبر ، وانمود
کنند که این آیه ثابت می کند که خدای تعالی فقط اراده فرموده است تا این چهارده
نفر اهل بیت پیامبر اکرم(ص) را پاک و تطهیر کند.در حالی که پیش از این به صورت
مختصر نشان دادیم که قرآن و اهل بیت پیامبر هیچگونه انحصاری را بر نمی تابند.اگر
مطابق با قرآن اصالت پیوندهای ایمانی را در نظر بگیریم آیه بر همه کسانی که با
پیامبر خاتم پیوند ایمانی برقرار کرده اند و ایمان که عبارت از نور الهی است به
قلب آن ها نفوذ کرده است و از اهالی شهود و رویت قلبی حضرت وجه الله شده اند مشمول
بشارت مندرج در آیه می شوند.زیرا اگر مطابق با شأن نزول آیه ، بشارت را خطاب به
حضرت محمد(ص) و حضرات علی و فاطمه و حسنین(ع) نیز در نظر بگیریم این بشارت از آن
جهت که از خاندان و خون ابراهیم هستند نصیب آن ها نشده است.بلکه از آن جهت که
پیوند ایمانی با پیامبران و اولیای سلف و هم عصر خود برقرار کرده بوده اند و داخل
در خانواده بزرگ «اهل بیت خدا» شده بوده اند نصیبشان شده بوده است.بنابراین اگر
دیگران نیز با ولیّ وقت خویش بیعت کنند ، با او و با اولیای سلف و هم عصر خویش
پیوند ایمانی برقرار کرده و مشمول بشارت مندرج در این آیه و آیات دیگر شده و در
خانواده «اهل بیت خدا» وارد شده و در کنار «اهل بیت» نوح و ابراهیم و موسی(ع) و
محمد(ص) و ... قرار خواهند گرفت.اقطاب و مشایخ صوفیه چنین بوده و هستند.روایتی از
رسولخدا(ص) نقل شده است که مدعای ما را تثبیت می کند.حضرت رسول اکرم(ص) در پاسخ به
قریشیانی که اصالت را به پیوندهای خونی می داده اند و به همین جهت به تمسخر سلمان
پارسی که غیر عرب بوده است پرداخته بوده اند ، با دادن اصالت به پیوندهای ایمانی و
باطل کردن پیوندهای خونی فرموده اند :
«یا معشر قریش!انّ حسب الرّجل دینه»(34) ، «ای قریشیان!همانا حسب و
نسب و اصل و اصالت یک انسان عبارت از دین او است.»
متولیان دین سنّتی ، و مفسران
تعبیر سنّتی از اصطلاح اهل بیت که رسیدن دیگران به مقصد مورد نظر اهل بیت پیامبر و
قرار گرفتن دیگران در دایره وسیع اهل بیت خدا را انکار می کنند و آن را غیر ممکن
می دانند ، اساسا توجّهی به مفهوم «امام» ندارند.امام کسی است که راهی را رفته و
به مقصدی رسیده است و اینک بازگشته است تا کسانی را که مانند او طالب رسیدن به آن
مقصد هستند دستگیری و یاری کند تا آنان نیز مانند او به آن مقصد برسند.و گرنه او
پس به چه دلیلی از طرف خدای تعالی به منصب امامت منصوب شده است؟ آیا او به مقام
امامت منصوب شده است تا به مردم فخر بفروشد و آنان را تحقیر کند که من به مقصد
رسیده ام و شما نمی توانید برسید و فقط وظیفه دارید به مدح و ستایش من
بپردازید؟کاری که هر سال و هر ماه و هر روز میان پیروان دین سنّتی در حال تکرار
است و طیف مدّاحان ، در حقیقت ، به همین منظور ظهور کرده اند.قطب کسی است که بر
صراط مستقیم اهل بیت پیامبر که امامان او بوده اند سلوک کرده و پشت سر آن ها و با
اقتدا به اصول دینداری آن ها به همان مقصدی که امام و اهل بیت پیامبر به آن رسیده
اند رسیده است و از «اهل بیت خدا» شده است.همان اهل بیتی که «اهل بیت پیامبر» هم
جزیی از کلّیّت آن هستند.
***********************
1.قصص/12
2.حجّ/26
3.هود/72
4.همان/45
5.همان/46
6.همان/40
7.همان/81
8.عنکبوت/32-33
9.اعراف/83
10.بقره/257
11.نور/35
12.ابراهیم/1
13.همان/5
14.حدید/9
15.فتح/4
16. الامام الصادق/ جلد 5/ صفحه 178 / نقل از صحیح مسلم : «عن
زید بن ارقم ، خطبة النبی یوم الغدیر : و انا تارک فیکم الثقلین کتاب الله فیه الهدی و النور فخذوا بکتاب
الله و استمسکوا فیه و اهل بیتی اذکرکم الله فی اهل بیتی اذکرکم الله فی اهل بیتی
اذکرکم الله فی اهل بیتی»
17.روح مجرّد/سید محمد حسین حسینی طهرانی/ص 45 تا 47
18.بحار الانوار/ج 22/ص 348
19.روضة الواعظین/فتال نیسابوری/ص 283
20.بحار الانوار/ج 22/صص 373 و 374
21.صافّات/76
22.همان/81
23.الشیعة فی احادیث الفریقین/سیّد مرتضی ابطحی/ص 339
24.آل عمران/68
25.برای مطالعه و درک حلقه هایی که صوفیه را به محکم ترین شکل ممکن به
قرآن و پیامبر(ص) و اهل بیت او(ع) پیوند می دهند و متصل می کنند به وبلاگ های :
«دفتر آیات و روایات صوفیانه» و «دفتر آیات و روایات عرفانی» به آدرس های :
مراجعه فرمایید.
26.بقره/185
27.اسرا/9
28.بقره/272
29.انعام/88
30.مائده/6
31.بقره/31
32.ص/72
33.احزاب/33
34.روضة الواعظین/فتال نیشابوری/ص 283
